SKIPULÖGD KAOS.

2.5.2008 | 15:53

Komi´ði sæl

Hef lengi ætlað að skrifa ein pistil um stjórnmálaástandið hér en "koksað" á því hingað til fyrst og fremst vegna þess að það er síður en svo einfalt mál að úrskýra þau mál á einhvern rökrænan hátt. Ætla nú samt að reyna.

En fyrst nokkrar sögulegar staðreyndir. Bólivia er eina landlukta landið í Suður-Ameríku, (missti ströndina í stríði við Chile 1890), um 1.000.000 km2 (10 sinnum stærra en Íslandi að flatarmáli). Þetta land skiptist í u.þ.b. 2/3 hluta lágsléttu og Amazón svæði og 1/3 há fjöll og hásléttur, hæsta borg er í 4100 metra hæð yfir sjávarmáli. Hingað til hefur 2/3 landsmanna búið á háfjallasvæðum þó að það sé nú óðum að breytast. Landsmenn eru um 9 miljónir. Langstærsti hluti þeirra eru hreinir indíánar eða beinir afkomendur þeirra. Stærstu hóparnir eru Aymara og Quechua índiánar í háfjöllunum og Guaraní indíánar á lágsléttunni. Bólivia og Guatemala eru þau lönd í Suður-Ameríku þar sem hæst hlutfall indíana er hvað hæst. Þetta er einnig það land sem nýtur þess vafasama heiðurs að vera talið með fátækustu löndum í álfunni ásamt Haití og Guatemala. Ekki einu sinni Mið-Ameríkulöndin Nigaragua og El Salvador sem áttu í borgarastríði langt fram á 9. áratuginn "skora" jafnhátt á fátækrarlistanum sem tekur tillit til ýmsa þátta s.s. ársmeðaltekjum, menntunarstigi þjóðarinnar og ungbarnadauða.

Lýðveldi frá 6. ágúst 1825 en nútímalýðræði fyrst frá 10. október 1982. Indíanarnir hafa löngum borið skarðan hlut frá borði þegar kemur að skiptingu auðs og valda. þeir fengu ekki viðurkennd allmenn borgararéttindi fyrr en eftir byltingu sem hér varð í apríl 1952.

Sagnfræðingar í álfunni hafa mikið velt fyrir sér merkingu þessa orðs "bylting" (revolution) og hafa sett fram beiðni til stjórnmálamanna, blaðamanna og annarra sem taka sér gjarnan þetta orð í munn yfir allt og ekki neitt. Þeir hafa bent á að það geti ekki talist "Bylting" þegar að einn hálfviti er felldur af stóli af öðrum hálfvita og ekkert breytist nema þá kannski helst hver stelur úr ríkiskassanum. Til þess að hægt sé að nota orðið bylting þá verði að koma til "grundvallarbreyting á innviðum stjórnkerfis viðkomandi lands". Skv. þessari skilgreiningu hafa aðeins orðið 3 byltingar í álfunni á sl. öld. Mexikanska byltingin 1911, byltingin sem hér varð 9. apríl 1952 (synd að hún skyldi renna út í sandinn ein fljótt og raun bar vitni) og bylting Fidels Castró og félaga á Kúbu 1. janúar 1959.

Hér á eftir fara nokkrar sögulegar staðreyndir varðandi ástandið fyrir fyrrnefnda byltingu:

Allt ræktað land var í höndum stórra landeigenda. þeir sáu enga ástæðu til að fjárfesta í tækni eða öðrum framförum, índíanarnir fylgdu jörðunum og voru öruggt og umfram allt ódýrt vinnuafl. Thessar jardir voru thar ad auki nánast verdlausar á almennum markadi ef vinnuaflid fylgdu ekki med. Það skal tekið fram að allt þetta ræktaða land var upp á hásléttunum og dölum þar sem láglendið (Amazón hlutinn) var ennþá ósnert.

Allar námur, en landið var á þessum tíma ríkt, aðallega af silfur- og tinnámum en einnig gullnámum voru í eigu 3 manna, hér í daglegu tali kallaðir "Stálbarónarnir" (Aramayo J., Hoschild M. og Patiño S.). Allir höfðu þeir fjölskyldur sínar staðsettar í Evrópu, Sviss og Englandi. Af þessum námum voru gríðarlega tekjur sem runnu óskiptar í erlendra banka.

Aðeins um um 10% landsmanna bjuggu í borgum, ekki fyrirfannst nein raunverulega borgarastétt með neina kaupgetu að ráði. og voru það aðallega handverksfólk smiðir og fl. en einnig fjölskyldur stóru landeigendanna. Sagnfræðingar hafa bent á að eiginleg launþegastétt hafi ekki myndast fyrr en eftir 1952.

Índíánar sem flestir eða allir bjuggu í sveitum voru upp á náð og miskunn landeigandas komnir höfðu ekki kostningarétt, eignarétt og höfðu ekki kost á lágmarksmenntun. 90% af þjóðinni var ólæs og óskrifandi lengi fram eftir. Ólæsi er enn 85% á afskekktari stöðum. Stór vandamálí nútimanum er einnig að mörg indíanamálanna eiga ekki skrifmál og margir tala ekki spænsku, geta þar af leiðandi ekki lært að lesa nema læra spænsku fyrst.

(Hérna brann tölvan yfir, stadfest af vidurkenndum Hewlett Pacard vidgerdarmanni, afgangurinn med úttlensku lyklabordi).

Í byltingunni 1952 breyttist eftirfarandi.

- Índíánar (og konur) fengu kostningarétt og almenn mannréttininni.

Thá gilti einu hvort fólk kunni ad lesa eda hvort thad taladi spaensku ad einhverju viti. Vil benda á thad ad fólk sem er ekki í neinu sambandi vid umheiminn fyrir utan sitt afskekkta fjallathorp á afskaplega erfitt med ad nýta sér kostningarrétt sinn á vitraenan hátt sem svo eykur líkur á svindli og "manipulasjón" atkvaeda.

- Námurnar voru ríkisvaeddar.

Á theim tímapunkti voru thaer nánast útbrunnar og thad ásamt slaemum rekstri og algjöru falli á heimsmarkadsverdi á tini langt fram á 6. áratuginn gerdu thad ad verkum ad med tímanum urdu thaer adallega byrdi á hinu nýja ríki.

- Skólaganga allra barna óhád kyni og kynthaetti var lögbundinn. Gott mál.

Sá var thó gallinn á, ad enginn sá fyrir ad 8-9 föld fjölgun skólabarna (índíánar voru 80-90% thjódarinnar) krefdi ríkid um baedi aukinn fjölda nýrra skóla og kennara, sem og nýjar kennsluadferdir thar sem faestir hinna nýju nemenda töludu spaensku. Fyrir thessu var ekki innstaeda og menntakerfid var í algjörri upplausn nokkur ár á eftir. Upp úr thessum hremmingum risu svo einkaskólar fyrir börn broddborgara sem hafa vaxid og dafnad á medan ad ríkiskerfid hefur ekki borid sitt barr sídan.

- Stórar Jardir voru gerda upptaekar af staerri landeigendum og fengnar í hendur fólkinu/índíánunum sem bjuggu á jördunum og raektudu landid.

Stóri feillinn sem gerdur var, var sá ad folk fékk engar löggilta pappíra upp á eignarhald á thessum jördum, thví var bara sagt ad svo lengi sem their raektudu jördina thá vaeri hún theirra eign. Jardirnar var hvorki haegt ad selja (til ad koma í veg fyrir ad their "stóru" gaetu keypt thaer aftur) eda vedsetja (tharna er lagaglufa enn thann dag í dag, jardir er EKKI haegt ad vedsetja vegna lagaskorts) Thar med var fólk komid í eins komar "átthagafjötra" og algjörlega upp á sjálft sig komid í fyrsta sinn í margar kynslódir. Enginn landeigandi sem gat bjargad thví a.m.k. um matarleifar.

Faestir áttu kapital til ad byrja ad raekta landid, enga taeknilega hjálp ad fá, uppskera brást (madur faer enga kartöflu uppskeru ef ekki er búid ad setja nidur) og örbyrgdin jókst. Thetta var byrjunin á fólksflótta úr vanthróudun sveitum landsins sem ekki enn sér fyrir endan á. Thar ad auki braut thetta í bága vid fornar lífsvenjur Aymara og Quechua indíána sem voru vanir thví ad vinna saman í einskona "samyrkjubúastíl" thaer sem thorpid (ayllu) allt átti jardirnar í sameign. Thessar lagabreytingar voru teknar beint upp úr Mexikönsku byltingunni 1911 ("Copy/paste") og ekki lagadar ad stadháttum

Thad skal tekid skýrt fram ad thaer jardir sem eru frjósamastar í dag í austurhluta landsins voru ekki inni í thessu "díl". Thar var bara skógur "vatns-, vega-, og rafmagnslaus byggdur ad mestum hluta af aettbálkum sem voru ekki í neinu sambandi vid umheiminn. Thetta á vid um eru 3 sýslur (Santa Cruz, Beni og Pando) Thar/Hérna snúast hjól efnahagslífsins í dag en "menningin" hélt ekki inreid sína fyrir en 1954 thegar vegur var gerdur í fyrsta sinn milli háfjallanna og Sta. Cruz. Althjódaflugvöllurinn Viru Viru var vigdur 1972 og eftir thad fóru hjólin ad snúast í alvöru.

Háfjallasvaedin eru hinsvegar enn föst í fjötrum fortídarinnar.

Held ad ég verdi ad hafa á thessu framhald "ef áhugi er fyrir hendi" komment óskast endilega. Er kominn fram til 1962. Herstjórn kominn á og byltingin ad mörgu leiti runnin út í sandinn.

Heyrumst fljótlega.

Flokkur: Lífstíll | Facebook